IL-FESTA

‘Birżebbuġa u l-Festa Tagħha Matul is-Snin’ Kitba ta’ Conrad D’Amato Feature mill-‘Għaqda Storja u Kultura Birżebbuġa’, f’Jum Birżebbuga 7-9-2008

Part 1 of 2

Part 2 of 2

L-element festiv f’Birżebbuġa ra l-bidu tiegħu lejn nofs is-seklu dsatax meta f’dak iż-żmien fid-diversi kappelli li konna nsibu mxerrdin madwar dan ir-raħal kienu jiġu ċċelebrati l-festi tagħhom.  Dawn il-festi kienu jiġu ċċelebrati fuq skala żgħira kemm fuq ġewwa kif ukoll fuq barra.  Hekk pereżempju nsibu l-festa ta’ San Ġużepp li kienet tiġi ċċelebrata fir-raba Ħadd ta’ Lulju u l-festa tal-Madonna Għajnuna tal-Insara li kienet tiġi ċċelebrata fix-xahar ta’ Mejju.  Dawn iż-żewġ festi esterni kienu jiġu ċċelebrati fil-Bajja ta’ San Ġorġ u din il-bajja flimkien mat-toroq żgħar tal-madwar kienu jkunu armati b’diversi armar li kien popolari f’dawk iż-żminijiet bikrija.  Festi oħra kienu l-festa tas-Sagra Familja fil-kappella tagħha li tinsab fi triq iż-Żurrieq, il-festa ta’ Sant Anġlu f’Ħal Far u fl-aħħar il-festa tal-Kunċizzjoni f’Bengħajsa, festa li hija l-unika tifkira li fadal ta’ dawn il-festi filjali li għadha tiġi ċċelebrata sal-lum kull 8 ta’ Diċembru.  Barra minn hekk tajjeb li nsemmu li peress li lejn l-aħħar tas-seklu dsatax Birżebbuġa kienet saret post popolari għall-villeġjatura, fil-Bajjiet tagħha kienu jsiru diversi fieri li kienu jkunu organizzati minn diversi baned bħala mezz ta’ rikreazzjoni għall-membri tagħhom.  Il-poplu kien jallegra ruħu jisma’ lill-banda ddoqq diversi valzi u marċi oħrajn li f’dak iż-żmien kienu jkunu magħrufa bħala Venezjani. Pero’ ġara li mas-sebħ tas-seklu għoxrin, il-popolazzjoni bdiet tikber u allura bdiet tinħass il-ħtieġa li f’dan il-raħal ikun hawn knisja ikbar sabiex tkun tista’ taqdi aħjar il-ħtiġijiet spiritwali tal-poplu li f’dak iż-żmien kien jammonta għal madwar 657 ruħ, li kienu mxerdin f’madwar 132 dar.  Din il-knisja ddedikata lil Marija Addolorata nbniet bit-tħabrik ta’ Dun Spiridione Penza li kien saċerdot Bormliż villeġjant f’Birżebbuġa u nfetħet nhar l-14 ta’ Awwissu tal-1907.  Maż-żmien din il-knisja għamlet avvanzi kbar fejn fost l-oħrajn naraw li nhar is-17 ta’ Awwissu tal-1910, il-poplu fqajjar ta’ Birżebbuġa laqa’ bil-ferħ il-miġja tal-vara titulari tad-Duluri li kienet rigal mogħti mill-Kanonku Dun Achille Refalo.  Il-miġja ta’ din il-vara qanqlet entużjażmu kbir u għalhekk kull tielet Ħadd ta’ Settembru kienet bdiet tigi ċċelebrata l-festa titulari kemm fil-knisja kif ukoll fil-Bajja s-Sabiħa.  Il-knisja minn ġewwa kienet tkun armata kif jixraq b’diversi armar bħal damask, ventartali u l-apparat kollu li kien meħtieġ għal fuq l-artal.  Il-funzjonijiet fil-knisja kienu jsiru b’devozzjoni kbira fejn kienu jinġiebu fost l-aqwa predikaturi li konna nsibu f’dawk iż-żminijiet.  Dawn il-funzjonijiet kienu jkunu akkumpanjati mil-orkesra ‘San Andrea’ ta’ Ħal-Luqa.  Filgħaxija l-faċċata tal-knisja kienet tkun mixgħula b’għadd kbir ta’ tazzi taż-żejt għall-illuminazzjoni.  It-toroq ta’ madwar il-kappella u x-xatt tal-Bajja s-Sabiħa kienu jintramaw b’diversi pavaljuni, bnadar u liedna tal-ħaxix.  In-nar u l-baned qatt ma naqsu u f’dak iż-żmien kienet tiġi ddoqq il-Banda Unjoni ta’ Ħal Luqa li kienet takkumpanja l-purċisjoni bl-istatwa titulari tad-Duluri.  Dan kollu kien jiġi organizzat minn grupp ta’ nies li kienu mmexxijin minn Agostino Borg, li kien il-prokuratur tal-festa.  Dan il-progress kollu wassal lil Birżebbuġa għall-iktar ġurnata importanti tagħha, dik tad-9 ta’ Settembru tal-1913 meta dakinhar l-Isqof Pietru Pace għolla lill-knisja ċkejkna tad-Duluri għad-dinjita’ ta’ parroċċa awtonoma u indipendenti u ħatar lill-Kanonku Dun Karm Bugelli bħala l-ewwel kappillan tagħha.  Insibu li fl-ewwel snin tal-parrokkat tal-kappillan Dun Anġ Fenech din il-festa kompliet tikber fejn naraw li nhar il-festa fil-Bajja s-Sabiħa bdew jiġu organizzati il-ġostra, tiġrijiet ta’ l-għawm u tiġrijiet tad-dgħajjes tal-qlugħ. Pero’ ġara li l-popolazzjoni kompliet dejjem tikber u għalhekk inħasset il-ħtieġa li tinbena knisja ikbar peress li l-knisja ta-Duluri kienet saret wisq żgħira.  Għalhekk nhar id-29 ta’ Awwissu tal-1926 l-Isqof Mauro Caruana qiegħed b’mod solenni l-ewwel ġebla tal-knisja parrokkjali ddedikata lil San Pietru.  Pero’ nistħajjel lil xi wħud li jsaqsu …  “Kif il-knisja l-ġdida ġiet iddedikata lil San Pietru meta l-parroċċa kienet iddedikata lil Marija Addolorata?”  Kienet ix-xewqa personali ta’ l-Isqof Mauro Caruana li l-knisja l-ġdida tkun iddedikata lil San Pietru peress li f’Malta ma kienx hawn parroċċa ddedikata lil dan il-qaddis, il-prinċep tal-appostli.  Pero’ ġara li r-reazzjoni tal-parruċċani għall-bdil fit-titular mill-Madonna għal San Pietru ma kinitx waħda posittiva pero’ minkejja kollox il-bini tal-knisja tkompla.  F’Settembru tal-1936 ġiet iċċelebrata għall-aħħar darba l-festa titulari tad-Duluri, u nhar is-16 ta’ Ġunju tas-sena ta’ wara ġie trasportat is-Sagramet mil-knisja l-antika għall-knisja l-ġdida fejn dakinhar inbidel it-titular tal-parroċċa fejn issa ġiet iddedikata lil San Pietru.  Kien ġie magħżul l-ewwel Ħadd ta’ Awwissu sabiex fih tibda tiġi ċċelebrata l-festa peress li nhar l-ewwel t’Awwissu l-Knisja Kattolika kienet tiċċelebra l-festa ta’ San Pietru fil-Ktajjen.  Għall-bidu l-festa kienet waħda żgħira ħafna.  Il-knisja kienet għadha qed tinbena u għalhekk ma kinetx tippermetti li jsiru ċelebrazzjonijiet kbar.  Vara titulari ma kienx hemm u għalhekk il-purcisjoni kienet issir bir-relikwa.  Fuq barra l-festa kienet waħda żgħira minħabba n-nuqqas ta’ entużjażmu li kellhom il-parruċċani wara l-bdil fit-titular.  Pero’ biż-żmien l-affarijiet bdew jirranġaw u l-festa ta’ San Pietru ħadet ir-ruħ meta fl-1947 ċertu Carmelo Axiaq (minn tas-Seqra) wera x-xewqa li jħallas għal vara titulari.  Din l-istatwa ta’ l-injam inħadmet Ruma u waslet Birżebbuġa nhar id-29 ta’ Diċembru tal-1947 fejn kienet akkumpanjata minn għadd ta’ parruċċani mil-Bajja ta’ San Ġorġ sal-knisja fost id-daqq tal-marċi mill-Banda Santa Katerina taż-Żurrieq.  Din il-ġrajja nistgħu inqisuha bħala l-muftieħ li wassal sabiex il-festa titulari ta’ San Pietru bdiet tikber minn sena ghal sena.  Il-festa Interna bdiet tikber ukoll fejn f’dak iż-żmien l-orkesta kienet tkun immexxija minn Mro. Giuseppe Gonzi fejn fost l-oħrajn kienet tindaqq l-antifona miktuba mill-magħruf kompożitur Mro. Lorenzo Gonzi.  Iktar tard fiż-żmien tul il-parrokat tal-kappillan Dun Mikiel Spiteri, il-mużika fil-knisja kienet immexxija minn Mro. Francesco Diacono fejn fost l-oħrajn kienet tispikka l-antifona “Solve” miktuba minn missieru Mro. Carlo Diacono.  Fuq barra l-festa bdiet tikber ukoll tant li beda jiżdied l-armar fit-toroq, in-nar u anke is-sehem tal-baned li f’dak iż-żmien kienu kollha barranin.  Fl-1954 diversi żgħażagħ imħeġġin minn Mro. Oscar Borg bdew l-ewwel movumenti sabiex f’Birżebbuġa wkoll ikun hawn Banda bil-għan li tkabbar il-festa bis-sehem tagħha.  It-twaqqif uffiċjali tagħha sar fl-1957, bl-ewwel isem tagħha jkun ‘St Peter’s Philarmonic Band’ (illum Banda San Pietru fil-Katjjen).  L-ewwel dehra pubblika tagħha saret nhar il-Ħadd 25 ta’ Awwissu tal-1957 meta dakinhar il-Banda għamlet marċ u wara programm taħt id-direzzjoni ta’ l-ewwel surmast tagħha il-Professur Carmelo Żammit fejn dakinhar ġiet imbierka mill-kappillan Dun Ġużepp Minuti. L-1959 kienet sena importanti għal Birżebbuġa għaliex proprju f’dik is-sena il-poplu laqa’ bil-ferħ il-miġja tal-vara titulari ġdida, xogħol mill-isbaħ fl-injam minqux mill-iskultur Fredinand Stufflesser.  Il-miġja ta’ din il-vara kompla qajjem l-entużjażmu, u nhar il-Ħadd 2 ta’ Awwissu tal-1959 saret l-ewwel purċissjoni biha fejn hekk kif feġġet għall-ewwel darba fil-bieb tal-knisja, il-Banda San Pietru daqqet l-innu ‘Omaggio a San Pietro’ li kien ġie miktub għal din l-okkażjoni mis-surmast tal-istess soċjeta’, il-Profs. Carmelo Żammit.  Maż-żmien din il-vara sarulha diversi xogħlijiet fejn fost l-oħrajn tajjeb insemmu l-induratura li saret fl-1974.  Għal din l-okkażjoni, il-vara tiutulari kienet inġarret fuq lanċa mill-Bajja ta’ Marsaxlokk sal-Bajja s-Sabiħa fejn wara kienet ġiet akkumpanjata mil-Banda San Pietru fost id-daqq ta’ marci brijużi.  Kien minn din il-ġrajja storika li mill-1979 bdiet tiġi organizzata dimostrazzjoni bl-istatwa fuq il-baħar mill-Bajja ta’ San Ġorg sal-Bajja s-Sabiħa fl-aħħar jum tat-tridu, appuntament li Birżebbuga hi ferm magħrufa għalih ta’ kull sena. Il-festa esterna kompliet kibret fi żmien il-kappillan Dun Karm Frendo fejn dan il-kappillan żagħżugħ beda jħeġġeġ sabiex kull triq tagħmel is-sett tal-pavaljuni tagħha, bdew jintramaw il-gallarijiet b’diversi pavaljuni u anke kien beda jsir il-marċ ta’ filgħodu mil-Banda San Pietru.  Tul is-snin 80 id-dilettanti tan-nar li kienu ilhom jippreparaw għan-nar tal-festa għal diversi snin kienu ingħaqdu f’għaqda u bdew jorganizzaw in-nar għall-festa.  F’dak iż-żmien, in-nar barra li kien jinħaraq minn ġo għalqa f’Borġ in-Nadur, kien beda jinħaraq ukoll minn fuq barkun li kien ikun ankrat f’nofs il-Bajja s-Sabiħa. Fl-ewwel ġranet tas-sena 1990 twaqqfet it-tieni soċjeta’ mużikali f’Birżebbuġa bl-isem ta’ ‘Banda Birżebbuġa’.  L-ewwel dehra pubblika tagħha saret nhar il-Ħamis 2 ta’ Awwissu fejn dakinhar għamlet marċ li fi tmiemu ġiet imbierka mill-kappillan Dun Ġużepp Farrugia fuq iz-zuntier tal-knisja. Illum il-ġurnata l-poplu ta’ Birżebbuġa jistenna l-ewwel Ħadd t’Awwissu sabiex bil-mod popolari tiegħu jiċċelebra din il-festa tant għażiża.  Fil-knisja hekk kif ifeġġ it-tużell artistiku fuq l-artal maġġur u bil-mod il-mod jibda jidher id-damask ħamrani mal-ħitan u l-kolonni tagħha, id-dilettanti kollha jkunu għaddejjin bl-aħħar preparamenti sabiex il-festa ta’ dik is-sena tkun aħjar minn dik ta’ qabilha.  Ir-raħal jintrama b’diversi settijiet ta’ pavaljuni u bandalori, u l-każini tal-baned jaħsdu x-xogħol kollu li jkunu għamlu matul is-sena proprju f’din il-ġimgħa tant sabiħa.  Il-qofol tal-festa hi l-purċissjoni bl-istatwa artistika ta’ San Pietru, u la semmejna l-purċissjoni rridu nsemmu wkoll li din il-festa hi magħrufa wkoll għall-ammont kbir ta’ nies li jżuru dan ir-raħal u jimlew kull rokna tal-pjazza kbira waqt il-ħruġ u d-dħul tagħha.  Il-festa titulari tagħna hi wirt li ħallewlna missirijietna.  Għalhekk jeħtieġ li lkoll flimkien nagħtu s-sehem tagħna sabiex insaħħu dak kollu li hu tajjeb u fl-istess ħin inwarrbu u nirranġaw dak kollu li tul is-snin b’xi mod setgħa żvijja xi ftit mill-għan aħħari li għalih missirijietna bdew jorganizzaw il-festi f’raħalna ‘l fuq minn 150 sena ilu. Paċi u Saħħa lil Kulħadd.

Dan il-feature ġie mtella’ mill-Għaqda Storja u Kultura Birżebbuga A.D. 1993 b’kollaborazzjoni mal-Kunsill Lokali Birżebbuġa.  L-Għaqda Storja u Kultura Birżebbuġa A.D. 1993 jibagħtu r-ringrazzjament tagħhom lill-Kunsill tal-ispazju li ta’ kull sena joffrilhom biex jintwera dan il-feature multiviżiv.  Dan il-feature bit-titlu ”Birżebbuġa u l-Festa Tagħha Matul is-Snin“, intwera fil-pubbliku għall-ewwel darba nhar il-Ħadd 7 ta’ Settembru 2008, fit-Teatru l-Grieg li hemm fil-Bajja s-Sabiħa, f’serata imtellgħa annwalment mill-Kunsill Lokali, fl-okkażjoni ta’ ‘Jum Birżebbuġa’.  Dan il-feature imtella’ mill-Għaqda Storja u Kultura Birżebbuġa, għandu kitba ta’ Conrad D’Amato; narrazzjoni ta’ Anton Falzon; muntaġġ ta’ Emanuel Francalanza; riċerka ta’ Conrad D’Amato, Michael Balzia u Arthur Grima u għandu direzzjoni ta’ Arthur Grima.

 

Artikli f’din is-Sezzjoni: 

• Biografija Dun Frans Camilleri
• Ritratt mill-Imghoddi (Triq San Andrea)
• Baned fi zjara u dik tal-lokal (Banda S.Pietru 1957)
• Appuntament mal-istorja: Il-Marc ta’ filghodu u l-marc tal-vara fuq il-bahar.
• Analizi ta’ l-Innu Popolari lil San Pietru Appostlu Missier il-Birżebbuġjani.
• Curriculum Vitae ta’ Mro. Carmelo Pace
• Is-Sunetti tal-festi
• Dun Frans Camilleri
• Mro. Carmelo Pace (1906 – 1993): Il-Kompozitur ta’ l-Innu Popolari ‘Lil San Pietru’
• Il-Parrocci Maltin u l-festi
• Id-Daqq tal-Qniepen fil-Festa Titulari ta’ San Pietru Appostlu Birżebbuġa.
• Il-Kuluri tal-Festa Taghna